– Nie wolno łamać konstytucji. Jest prawem ustanowionym przez naród – mówił prezydent Płocka Andrzej Nowakowski przed uroczystym odsłonięciem przed Małachowianką pomnika patrona tej szkoły i współtwórcy Konstytucji 3 Maja.

Bo to właśnie przed 100 laty – 25 września 1921 roku – Marszałek Sejmu Wielkiego został patronem najstarszej polskiej szkoły.

Małachowiacy pamiętali o zbliżającej się rocznicy. Powstało Towarzystwo Budowy Pomnika Marszałka Stanisława Małachowskiego, które to właśnie było inicjatorem postawienia postumentu. Na jego czele stanął prof. Lech Chyczewski, absolwent liceum (matura – rok 1963).

– Towarzystwo ciężko pracowało, by zrealizować swój pomysł – podkreślał prezydent Andrzej Nowakowski. – I dziś możemy się spotkać, świętować rocznicę, pamiętając, że konstytucja jest fundamentem demokratycznego państwa.

Prezydent Płocka odczytał list gratulacyjny od marszałka senatu Tomasza Grodzkiego, a obecna na uroczystości posłanka Elżbieta Gapińska – od wicemarszałka sejmu Małgorzaty Kidawy-Błońskiej.

– Nikogo nie musieliśmy przekonywać do realizacji naszego pomysłu – przyznawał Lech Chyczewski. – Zaczęliśmy od zorganizowania Towarzystwa, zrobienia strony internetowej i doprowadzenia do tego, że honorowym patronatem nasze przedsięwzięcie objął marszałek Mazowsza Adam Struzik – opowiadał Lech Chyczewski. – Ale rozpoczęta zbiórka środków wystarczyłaby na pokrycie kosztów pracy rzeźbiarza. Z pomocą przyszło miasto i prezydent Płocka Andrzej Nowakowski. Dziękuję panu!

Autorem pomnika jest Marek Zalewski z Ciechanowa (jest również autorem ławeczki Jakuba Chojnackiego oraz figury Miry Zimińskiej-Sygietyńskiej).

Odlana z brązu postać Stanisława Małachowskiego w jednym ręku trzyma Konstytucję 3 Maja, w drugim – laskę marszałkowską. Stoi na niedużym cokole z napisem, który znajduje się w pobliżu wejścia do szkoły przy ul. Teatralnej.

Od lewej: Lech Chyczewski, prezydent Andrzej Nowakowski, dyrektor szkoły Katarzyna Góralska i marszałek Adam Struzik

Stanisław Małachowski był – wraz z Ignacym Potockim i Hugonem Kołłątajem – jednym z głównych twórców Konstytucji 3 Maja. On także doprowadził do jej uchwalenia na sesji Sejmu 3 maja 1791 roku.

Po przystąpieniu króla do Targowicy potępił akt konfederacji i wyjechał z kraju, najpierw do Austrii, potem do Włoch. Do kraju, do swoich dóbr na Kielecczyźnie, wrócił po pięciu latach. Próbował reaktywować Sejm Czteroletni oraz Konstytucję 3 Maja. Za tę pierwszą próbę został osadzony w więzieniu przez Austriaków (jego dobra w wyniku III rozbioru znalazły się w zaborze austriackim), ta druga próba zakończyła się konfliktem w łonie władz Księstwa Warszawskiego. W 1808 został honorowym prezesem senatu i w kolejnym roku otwierał pierwszy sejm Księstwa. Wkrótce potem zmarł.